Tegen de stroom in

Dr Asha vertelt Dr Marieke hoe het echt hoort

Ik schrijf dit vanuit een niet-bestaand land ver weg van huis, dat veel echt-bestaande problemen kent. In de Hoorn van Afrika is al meer dan een halve eeuw oorlog, en hebben verschillende regio’s zich autonoom verklaard. De meeste hiervan worden niet internationaal erkend en gezien als risicogebieden op velerlei vlak. Somaliland is een van deze gebieden. Er lopen aan qat verslaafde geiten los op straat, die naar uitgespuugde schillen zoeken. De auto’s zien eruit alsof ze stuk voor stuk beschoten zijn. Hargeisa, de stad waar we zijn, is echter nog maar een paar decennia geleden met de grond gelijk gemaakt in Somalische lucht- en grondaanvallen en deze oorlog is nog altijd niet afgelopen. Iedereen die we spreken kan zijn eigen verhaal vertellen in het kader van de oorlog en de diaspora. De oorlog en uitblijvende officiele erkenning van het land maakt ook de gezondheidszorg er nog wankeler dan anders. Met ‘dan anders’ bedoel ik de gezondheidszorg in de andere laaginkomenslanden van het Afrika onder de Sahara. Een goed voorbeeld is de wereldwijde beschikbaarheid van gratis HIV-testen, die echter alleen voorbehouden is aan officieel erkende naties. Dit miljoenen inwoners kennende gebied moet het dus zonder doen.

Marjolein geeft les over het neurologisch onderzoek

Somaliland is een van oorsprong sterkere regio dan het omringende Somalië. In de hoofdstad Hargeisa geven we nu les in Edna Adan Hospital en -University. Dit is een wereldberoemd ziekenhuis gebouwd voor en door vrouwen met FGM (female genital mutilation). Van de afdeling gynaecologie en verloskunde in dit ziekenhuis is 97% van de vrouwen, dus eigenlijk iedereen, besneden. Dit geeft aanleiding tot gecompliceerde bevallingen en hogere kansen op perinatale asfyxie. Het ziekenhuis heeft een zeer goede reputatie op het gebied van maternale zorg en stevent momenteel op het tweede jaar af met nul maternale sterfte. Dat is een ongelooflijke prestatie in deze moeilijke omstandigheden, en als verwijsziekenhuis waar de meest gecompliceerde patiënten naartoe worden gebracht.

Vingertopneusproef

Marjolein de Bruin is de Haagse AIOS neurologie die dit jaar in KCMC haar tropische neurologiestage heeft gedaan. Asha Osman is een goede Somalilandse arts die we hebben opgeleid in KCMC (de Somalische diaspora vond ook plaats in Afrika zelf). Met mijzelf zijn we het eerste neurologieteam die in dit ziekenhuis komt, ten tijde van een surgery camp waar veel neurochirurgische patienten komen. Neurologie is in veel delen van de wereld nog een gestigmatiseerde en ondergewaardeerde discipline. Dit wordt des te duidelijker in een samenleving waar kinderen nóg meer risico hebben op zuurstofgebrek rond de geboorte dan ‘normaal’ gesproken in sub-Sahara Afrika. We waren al langer van plan naar dit ziekenhuis te gaan, maar het is een lange en lastige reis. Dankzij Marjoleins Nederlandse netwerk dat ons initiatief onmiddellijk steunde, hebben we de reis nu daadwerkelijk kunnen maken. Dit stukje is speciaal voor hen!

Het balkonnetje hoort bij de kamer van Edna

De dagelijkse neurologiepoli kan aan KCMC tippen in uiteenlopende en ernstige ziektebeelden. Doordat we goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden in een laaginkomensland hebben we een aantal patienten goed kunnen helpen. Lokale artsen en geneeskundestudenten hebben we het neurologisch onderzoek geleerd. Het was een drukke dag en het woestijnklimaat eist ook zijn tol. De moskees die massaal en om 03:40 ‘s ochtends al hun eerste gebed verkondigen verkorten de nachtrust. Hier geen stroomstoringen zoals in Tanzania, die soms heerlijk roet in het eten gooien. Onze oren moeten nog wat wennen aan dit decibelfestijn. Dit alles verbleekt bij het plezier om de dame te leren kennen naar wie dit ziekenhuis genoemd is. We vinden het een grote eer om hier een week te mogen werken en verzinnen nu al hoe we terug kunnen komen om het neurologieonderwijs en neurologische zorg kunnen ondersteunen.

Edna, Asha en Marieke

Edna is inmiddels 82 jaar oud en heeft een indrukwekkende carrière achter de rug als minister van buitenlandse zaken van haar land. Het land is nog steeds niet erkend, maar met haar Somalilandse paspoort komt zij al jaren overal: Niemand zegt nee tegen deze ongelooflijke dame. Ze was de eerste verpleegkundige en verloskundige van Somaliland, de eerste vrouw met een rijbewijs en ga zo maar door. Ze kwam uit een vooruitstrevend gezin dat helaas niet kon voorkomen dat zij in de jaren veertig op jonge leeftijd ook besneden werd. Met haar politieke loopbaan, eigen ziekenhuis en medische opleidingen sublimeert ze dit trauma op een constructieve manier. Ze heeft Somaliland al meer dan 1000 vroedvrouwen bezorgd voor wie ze periodieke nascholing blijft verzorgen. Zij strijdt voor de gezondheid van moeder en kind, en indirect ook voor die van haar land. Overal wordt ze gezien als de voortrekker van de rechten van de vrouw in dit deel van het continent. De manier waarop zij dat doet is echter verstandig. Ze uit zich niet radicaal tegen haar eigen cultuur, maar werkt op een positieve manier aan de verbetering van hun gezondheid, en verwerft daardoor ook getallen uit eerste hand. Ze zegt daarover: “Je kunt alle omaatjes van Somaliland wel in de gevangenis gooien omdat besnijdenis een illegale activiteit is, maar dan moeten de terroristen die gevangenis uit om plaats te maken voor ze. Schiet je daar nou iets mee op?” Daarmee heeft ze zowel op wetenschappelijk als ook humanitair vlak enorm veel respect verkregen. Door de gezondheidszorg in haar land te verbeteren komt er automatisch de nodige aandacht voor FGM. De wanden van het ziekenhuis hangen vol met foto’s van ontmoetingen met hoogwaardigheidsbekleders vanuit de hele wereld. Daarentegen leeft ze heel eenvoudig in een paar kamers van het ziekenhuis, staat de eettafel van de bezoekende artsen in haar woonkamertje en eten we alle maaltijden met haar aan het hoofd van de tafel.

Marieke oefent op Marjolein, geneeskundestudenten zijn erna aan de beurt

Ik vind haar manier van werken vergelijkbaar met die van Dr Holmes Morton, de kinderarts die recht vanuit Harvard verkoos om de rest van zijn leven te wijden aan de gezondheidsaandoeningen onder de sektarische Amish en Mennonieten in Pennsylvania in de Verenigde Staten. Daar wordt veel onderling getrouwd, hetgeen tot veel genetische aandoeningen heeft geleid. Als geneeskundestudent bracht ik een aantal maanden met hem door en deze periode inspireert me tot de dag van vandaag. Hij kreeg ook te horen dat het toch zinloos was wat hij ging doen: zou zijn hulp de mate van bloedverwantschap binnen deze groepen niet alleen maar stimuleren als hij die aandoeningen goed zou behandelen? Moest hij niet gewoon weigeren en een hard afwijzend oordeel vormen over deze ongezonde praktijken? Desondanks heeft hij zich met zijn jonge gezin in het gebied gevestigd en is op eigen kosten een kliniek gaan bouwen, geholpen door de Amish- en Mennonietengemeenschap. Dr Holmes Morton ging onlangs met pensioen als de arts die hele generaties jonge kinderen het leven gered heeft, en bovendien meer weet van bepaalde stofwisselingsziekten dan wie ook ter wereld. Door te blijven doen wat hij besloot te doen, en deze kwetsbare bevolkingsgroep te helpen. Voor Edna geldt dat ook, ze had ook een keihard oordeel kunnen hebben en haar land de rug toe kunnen keren. Door dat niet te doen is ze nu een van de meest gerespecteerde personen in dit moeilijke land.

Fundoscopie