De kopij voor onze 25ᵉ Fidesco nieuwsbrief is onderweg naar de drukker. Wil je die ook ontvangen, neem dan contact op met Fidesco.
Op de site onder Nieuwsbrieven kan je de voorgaande edities teruglezen.
Fidesco is de stichting die ons verblijf, dank zij onze donateurs, al bijna negen jaar ondersteunt.
Op weg terug van mijn werk hielp ik vandaag een kameleon oversteken. Dat duurde 20 minuten. Ik bleef erbij staan om het fluorescerend geel-groene diertje in zijn volstrekt inefficiente en trage looppatroon te bekijken (vier generale repetities per stapje: hoe kan dit diertje nog niet uitgestorven zijn), en om verkeer om te leiden. Eventueel verkeer, want in deze oversteektijd was er namelijk geen enkele auto, bromfiets of zelfs voetganger. Het is een van de twee grote aanrijroutes voor het ziekenhuis.
Een preventief advies dat elders zo contra-intuitief klinkt, is in Afrika een oude gewoonte: namelijk dat je bij ziekte het liefst even bij de reguliere gezondheidszorg vandaan blijft.
Dus is het stil in en rond KCMC- nog wel.
Over een paar dagen vertrekken we naar Europa. In 7.5 jaar tijd is het pas de tweede keer dat we in Europa zijn met het hele gezin uit Moshi. Het is een mogelijk ook een laatste kans om met zijn allen op vakantie te gaan nu de oudste dochter Ida al eindexamen gaat doen in Italië. We hebben diep ademgehaald en geboekt. Drie weken ‘on a shoestring’ met slaapzakken en kruiken mee.
We halen haar op vanuit Italië, met een oude geleende camper waarmee we dwars door Europa gaan om de opa’s en oma’s in Nederland te gaan zien. Het mooie is dat de kinderen op deze manier ook eindelijk wat Europa zullen zien. De landenlijstjes liggen al klaar en ze kunnen er niet over uit dat het Schengenverdrag betekent dat je met onze paspoorten zo maar een gréns over kan steken. Landsgrenzen zijn in Afrika vaak een lang oponthoud met barse gewapende soldaten, fouillering, papierwerk en veel geld schuiven.
Ze zijn opgewonden om te gaan, en de vragen die we krijgen over vliegen, en over de verschillende landen die we doorkruisen zijn ontroerend. Ik richt me vooral op praktische zaken, die gering klinken maar het niet zijn! Want afgezien van Marco en mij heeft maar 1 van de kinderen hier leren schoenen, de anderen alleen maar slippers en gympies. Niemand heeft winterjassen, maar inmiddels hebben we die uit allerlei hoeken kunnen lenen. Steven draagt een jas van mij met een van zijn eigen fleecejasjes erin genaaid. Willem moet er nog ergens eentje gaan lenen, bedenk ik me nu ik dit schrijf.
De kleintjes weten niet zo veel van de Europese weersomstandigheden, want ze waren 1 en 2 jaar oud bij vertrek naar Afrika. Vicky, de jongste, toont haar legendarische koppigheid door een tas vol te pakken met T-shirtjes, rokjes, shorts en slippers. O ja, zwempak en pet. Met over elkaar geslagen armen stond ze te luisteren naar Doris en mij, onvermurwbaar voor onze argumenten dat het daar echt koud is. Hun idool Ida werd op afstand ook ingeschakeld om haar te overreden: ik kreeg vandaag een videootje waarin Ida een demo doet winterjas aantrekken en ijsmuts opzetten
Steven sloeg echter alles, ik moest oppassen dat ik me niet op zijn stapel kleren stortte van het lachen. En hij was nog wel zo blij met zijn vondst.
“Steven, je moet wel lange broeken inpakken, hoor.”
“Maar mam, die heb ik helemaal niet!”
“Jazeker heb je die, kijk: twee stapels!” (lange broeken van zijn 3 oudere broers, nooit door hem gedragen).
“Maar die kan ik helemaal niet aan, die zijn veel te zwaar. Dan val ik om, hoor!”
“Nee joh, dat is gewoon een spijkerbroek. Die heb ik toch ook wel eens aan? Ik val ook niet om.”
Steven denkt na en zegt: “Oké, wat als ik nu dikke korte broeken inpak?”
Ik schrijf dit vanuit een niet-bestaand land ver weg van huis, dat veel echt-bestaande problemen kent. In de Hoorn van Afrika is al meer dan een halve eeuw oorlog, en hebben verschillende regio’s zich autonoom verklaard. De meeste hiervan worden niet internationaal erkend en gezien als risicogebieden op velerlei vlak. Somaliland is een van deze gebieden. Er lopen aan qat verslaafde geiten los op straat, die naar uitgespuugde schillen zoeken. De auto’s zien eruit alsof ze stuk voor stuk beschoten zijn. Hargeisa, de stad waar we zijn, is echter nog maar een paar decennia geleden met de grond gelijk gemaakt in Somalische lucht- en grondaanvallen en deze oorlog is nog altijd niet afgelopen. Iedereen die we spreken kan zijn eigen verhaal vertellen in het kader van de oorlog en de diaspora. De oorlog en uitblijvende officiele erkenning van het land maakt ook de gezondheidszorg er nog wankeler dan anders. Met ‘dan anders’ bedoel ik de gezondheidszorg in de andere laaginkomenslanden van het Afrika onder de Sahara. Een goed voorbeeld is de wereldwijde beschikbaarheid van gratis HIV-testen, die echter alleen voorbehouden is aan officieel erkende naties. Dit miljoenen inwoners kennende gebied moet het dus zonder doen.
Somaliland is een van oorsprong sterkere regio dan het omringende Somalië. In de hoofdstad Hargeisa geven we nu les in Edna Adan Hospital en -University. Dit is een wereldberoemd ziekenhuis gebouwd voor en door vrouwen met FGM (female genital mutilation). Van de afdeling gynaecologie en verloskunde in dit ziekenhuis is 97% van de vrouwen, dus eigenlijk iedereen, besneden. Dit geeft aanleiding tot gecompliceerde bevallingen en hogere kansen op perinatale asfyxie. Het ziekenhuis heeft een zeer goede reputatie op het gebied van maternale zorg en stevent momenteel op het tweede jaar af met nul maternale sterfte. Dat is een ongelooflijke prestatie in deze moeilijke omstandigheden, en als verwijsziekenhuis waar de meest gecompliceerde patiënten naartoe worden gebracht.
Marjolein de Bruin is de Haagse AIOS neurologie die dit jaar in KCMC haar tropische neurologiestage heeft gedaan. Asha Osman is een goede Somalilandse arts die we hebben opgeleid in KCMC (de Somalische diaspora vond ook plaats in Afrika zelf). Met mijzelf zijn we het eerste neurologieteam die in dit ziekenhuis komt, ten tijde van een surgery camp waar veel neurochirurgische patienten komen. Neurologie is in veel delen van de wereld nog een gestigmatiseerde en ondergewaardeerde discipline. Dit wordt des te duidelijker in een samenleving waar kinderen nóg meer risico hebben op zuurstofgebrek rond de geboorte dan ‘normaal’ gesproken in sub-Sahara Afrika. We waren al langer van plan naar dit ziekenhuis te gaan, maar het is een lange en lastige reis. Dankzij Marjoleins Nederlandse netwerk dat ons initiatief onmiddellijk steunde, hebben we de reis nu daadwerkelijk kunnen maken. Dit stukje is speciaal voor hen!
De dagelijkse neurologiepoli kan aan KCMC tippen in uiteenlopende en ernstige ziektebeelden. Doordat we goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden in een laaginkomensland hebben we een aantal patienten goed kunnen helpen. Lokale artsen en geneeskundestudenten hebben we het neurologisch onderzoek geleerd. Het was een drukke dag en het woestijnklimaat eist ook zijn tol. De moskees die massaal en om 03:40 ‘s ochtends al hun eerste gebed verkondigen verkorten de nachtrust. Hier geen stroomstoringen zoals in Tanzania, die soms heerlijk roet in het eten gooien. Onze oren moeten nog wat wennen aan dit decibelfestijn. Dit alles verbleekt bij het plezier om de dame te leren kennen naar wie dit ziekenhuis genoemd is. We vinden het een grote eer om hier een week te mogen werken en verzinnen nu al hoe we terug kunnen komen om het neurologieonderwijs en neurologische zorg kunnen ondersteunen.
Edna is inmiddels 82 jaar oud en heeft een indrukwekkende carrière achter de rug als minister van buitenlandse zaken van haar land. Het land is nog steeds niet erkend, maar met haar Somalilandse paspoort komt zij al jaren overal: Niemand zegt nee tegen deze ongelooflijke dame. Ze was de eerste verpleegkundige en verloskundige van Somaliland, de eerste vrouw met een rijbewijs en ga zo maar door. Ze kwam uit een vooruitstrevend gezin dat helaas niet kon voorkomen dat zij in de jaren veertig op jonge leeftijd ook besneden werd. Met haar politieke loopbaan, eigen ziekenhuis en medische opleidingen sublimeert ze dit trauma op een constructieve manier. Ze heeft Somaliland al meer dan 1000 vroedvrouwen bezorgd voor wie ze periodieke nascholing blijft verzorgen. Zij strijdt voor de gezondheid van moeder en kind, en indirect ook voor die van haar land. Overal wordt ze gezien als de voortrekker van de rechten van de vrouw in dit deel van het continent. De manier waarop zij dat doet is echter verstandig. Ze uit zich niet radicaal tegen haar eigen cultuur, maar werkt op een positieve manier aan de verbetering van hun gezondheid, en verwerft daardoor ook getallen uit eerste hand. Ze zegt daarover: “Je kunt alle omaatjes van Somaliland wel in de gevangenis gooien omdat besnijdenis een illegale activiteit is, maar dan moeten de terroristen die gevangenis uit om plaats te maken voor ze. Schiet je daar nou iets mee op?” Daarmee heeft ze zowel op wetenschappelijk als ook humanitair vlak enorm veel respect verkregen. Door de gezondheidszorg in haar land te verbeteren komt er automatisch de nodige aandacht voor FGM. De wanden van het ziekenhuis hangen vol met foto’s van ontmoetingen met hoogwaardigheidsbekleders vanuit de hele wereld. Daarentegen leeft ze heel eenvoudig in een paar kamers van het ziekenhuis, staat de eettafel van de bezoekende artsen in haar woonkamertje en eten we alle maaltijden met haar aan het hoofd van de tafel.
Ik vind haar manier van werken vergelijkbaar met die van Dr Holmes Morton, de kinderarts die recht vanuit Harvard verkoos om de rest van zijn leven te wijden aan de gezondheidsaandoeningen onder de sektarische Amish en Mennonieten in Pennsylvania in de Verenigde Staten. Daar wordt veel onderling getrouwd, hetgeen tot veel genetische aandoeningen heeft geleid. Als geneeskundestudent bracht ik een aantal maanden met hem door en deze periode inspireert me tot de dag van vandaag. Hij kreeg ook te horen dat het toch zinloos was wat hij ging doen: zou zijn hulp de mate van bloedverwantschap binnen deze groepen niet alleen maar stimuleren als hij die aandoeningen goed zou behandelen? Moest hij niet gewoon weigeren en een hard afwijzend oordeel vormen over deze ongezonde praktijken? Desondanks heeft hij zich met zijn jonge gezin in het gebied gevestigd en is op eigen kosten een kliniek gaan bouwen, geholpen door de Amish- en Mennonietengemeenschap. Dr Holmes Morton ging onlangs met pensioen als de arts die hele generaties jonge kinderen het leven gered heeft, en bovendien meer weet van bepaalde stofwisselingsziekten dan wie ook ter wereld. Door te blijven doen wat hij besloot te doen, en deze kwetsbare bevolkingsgroep te helpen. Voor Edna geldt dat ook, ze had ook een keihard oordeel kunnen hebben en haar land de rug toe kunnen keren. Door dat niet te doen is ze nu een van de meest gerespecteerde personen in dit moeilijke land.
Met zo veel stroomstoringen word je gedwongen, weliswaar tandenknarsend door de frustratie van lege apparaten, ontdooiende vriezers en zich ophopende wasbalen, om soms gewoon eens na te denken. Zonder licht, geluid of andere afleiding. Temeer omdat met het uitvallen van licht we allemaal kippen worden: bij zonsondergang beginnen we te geeuwen, worden we stiller en slomer en gaan we maar gewoon vroeg naar bed in de hoop dat er bij zonsopgang weer stroom is. Nu is dat de laatste tijd een illusie. De regens zijn begonnen en de meeste stroomstoringen zijn gewoon omdat er ergens een tak of een hele boom op een draad ligt. En voordat die eraf gelicht wordt, is er dus geen stroom. Vandaag was het moment gekomen dat het bij ons huis zo vaak voorkwam dat Marco een bundel klimtouw over de scheve electriciteitspaal achter het huis geslingerd heeft en daar gewoon aan is gaan hangen zodat de paal iets rechter kwam te staan. En waarempel! Het licht ging weer aan. Geen idee hoe dat nou werkte, maar het werkte. Voor zolang het duurt tenminste.
Tijdens het nadenken heb ik dus deze blog maar gewoon geschreven- in een schoolschriftje bij kaarslicht. En dan bij stroom en internet digitaal. Vorige maand was namelijk een achtbaan van gebeurtenissen die ik nog niet eens opgeschreven had. Ik was een week in Nederland voor mijn nascholing en kreeg de gelegenheid, dankzij Sandra Bossmann, een geweldige verpleegkundige die ik al sinds mijn neurologieopleiding ken, een lezing te houden voor Fidesco. Wederom, op zijn Afrikaans, was dat een last minute aankondiging omdat we pas laat wisten of er een ruimte beschikbaar zou zijn. Dankzij Sandra, Hilde en Jan Willem van de Stichting Fidesco is het allemaal nog tijdig gelukt. Ik kwam niet zo goed uit mijn woorden van ontroering toen ik zag wie er allemaal waren gekomen, dus bij deze een zeer gemeend en ontroerd DANKJEWEL voor iedereen.
Onze (schoon)familie, vrienden, sponsoren die soms al vanaf het eerste uur doneren, en collega’s. Om dat te illustreren toen ik de zaal rond keek: ik zag de neuroloog bij wie ik tijdens de geneeskunde-opleiding mijn co-schappen gedaan heb in Zeeland; de neuroloog die me fundoscopie heeft geleerd (een heel belangrijke vaardigheid als je iemand beoordeelt die nooit een hersenscan zal kunnen betalen) en de neurologen die me tot op de dag van vandaag steunen in mijn werk. Door bijvoorbeeld een toekomstige Tanzaniaanse neuroloog drie maanden op te leiden in neurofysiologie en mijn vlucht en congres te sponsoren, of gewoon door te komen op een drukke dag in het ziekenhuis wel even belangstelling te tonen. Dank jullie wel.
Terwijl ik dit schrijf moet er nog wat zorg geleverd worden want Carl heeft honger. Willems klasgenoten vonden een baby-egeltje op het schoolterrein, en moeder lag iets verderop- dood. Omdat wij het dichtst bij school woonden en Willem al allerlei dieren naar huis heeft meegenomen kon een egel er ook nog wel bij. Inclusief het voedingsschema (elke twee uur met een pipetje). Raad ‘ns wie zaklamp-nachtdienst had!