“Powercutters!” Deel II

vaccinatie-1 vaccinatie-2 vaccinatie-3Verwijzend naar Hugo’s geniale zelfverzonnen scheldwoord van 2 jaar geleden, staat de laatste weken weer alles in het teken van de haperende electriciteitsvoorziening in Tanzania. Ik moest de afgelopen 3 weken naar Nederland voor nascholingscursussen, en daar viel de stroom een aantal uur uit in de Randstad. Voorpaginanieuws, en het gesprek van de dag op de cursus waar ik op dat moment was. Waarbij ik na een aantal seconden al besmuikt te horen kreeg: O ja, dat zal bij jullie wel vaker voorkomen.”
Nou en of! Meer dan 80% van Tanzania is niet aangesloten op het electriciteitsnet. Wij gelukkig wel, maar… dit zijn de statistieken van de afgelopen weken. Marco heeft het met enige beroepsdeformatie netjes bijgehouden. Je moet toch wat met je ergernis en frustratie als de stroom uiteindelijk 12 keer per dag, dagen achtereen, uitvalt. Als er al stroom is! Op de server die hij op zijn onderzoeksafdeling onderhoudt was af te lezen dat er in Moshi ussen 22 jan 2013 (begin registratie) en vandaag 3144 onderbrekingen zijn geregistreerd. Dat zijn gemiddeld 4 onderbrekingen per dag.

Jaargemiddelden:
2013: 1288 / 343 = 3.75 onderbrekingen per dag
2014: 1412 / 365 = 3.87
2015: 444 / 78 = 5.69

Zorgwekkende stijging, maar het cijfer voor 2015 is wel sterk bepaald door de maand maart. Tot vandaag zijn er in maart 211 onderbrekingen geweest, ofwel 12 per dag.

Grafiekje van de geograaf:
power cuts

Ik kwam gisterenavond terug in Tanzania, en het was heerlijk om iedereen weer te zien! Voor iedereen had ik wel wat leuks en lekkers. Maar naast die lekkernijen ook 17 vaccins die ik gekoeld meegenomen had. Het zijn gewone RIVM consultatiebureau-vaccins en een herhaling van de reisvaccins nu we er bijna 3 jaar wonen. De vaccins hier komen niet helemaal overeen met wat er in Nederland verkrijgbaar is, en bovendien blijkt veel medicatie hier nep, ‘counterfeit medicine’ noemen ze dat. Wel hebben we onze oudste meiden maar gewoon mee laten vaccineren toen er op school vanuit de regering tegen HPV gevaccineerd werd (dat gebeurt in Tanzania al langer dan in Nederland), al had ik zo wel mijn twijfels over de koudeketen vanaf het Ministerie in Dar-es-Salaam. Ik heb me daar toch maar overheen gezet, vertrouwen is ook een kunst.
20150329_13063020150329_130632Maar vanmorgen werd het ‘Pakjesavond’gevoel meteen een beetje getemperd: geen stroom, een opwarmende koelkast en buiten -ondanks de regen- nog 25 graden Celsius. Metéén vaccineren dus! En dat hebben we maar gedaan, allemaal giebelend op een rijtje bij de eettafel. Mama prikzuster, Doris plakte de pleisters, en Vicky mocht bij Ida op schoot toen het haar beurt was. En omdat ze allemaal in hetzelfde schuitje zaten was het allemaal zo voorbij, zeker met een dikke dropveter als beloning. Hugo mocht nog wel even heel hard ‘Powercutters!’ roepen, want hij had het bikkel-record met 4 vaccinaties in 1 keer. De stroom is overigens nog steeds niet helemaal terug behalve onvoorspelbare stukjes verlossend licht van ongeveer ‘n kwartier. Ik typ dit nu koppig door in het donker en probeer het zo via mijn telefoon op de website te krijgen.

Rosediana

20141231_112944Kerstmis is een groot feest in Tanzania. Het Kindje Jezus in de kerststalletjes van KCMC (zie ook de kerststallenwedstrijd van vorig jaar) is meestal een oud babypopje. Hiernaast en -onder de bijdrage van de kinderchirurgie en eerste hulp: zoek het kind!

Op de kinderafdeling kreeg de geelharige babypop onder gejoel van de zusters een zwarte kleurspoeling met schoensmeer, en werden de wenkbrauwen zwart aangezet met een viltstift.

20141231_115716The ‘new kid on the block’ is de net geopende Spinal Cord Unit, de dwarslaesie-unit (hiernaast) waar de ingang naar de mannenzaal mooi versierd is. Misschien komt er volgend jaar dan wel een geëmancipeerd popje in een rolstoel, opperde ik toen ik er visite liep. Nou, dat kon echt niet volgens de verpleegsters! Ik verwachtte al religieuze en ethische argumenten , dus als cultureel onaangepaste buitenlandse dokter zette ik mijn gezicht al op de ‘mea culpa’ stand. Maar nee, de reden was het KCMC-reglement voor de kerststallenwedstrijd! Kindje Jezus moet namelijk wel in een bed liggen …

Kerst kost een gemiddeld gezin in Tanzania ieder jaar veel geld. Een pijnlijk gevolg hiervan is een stijging van het aantal diefstallen en overvallen in december.

20141231_121500Net als overal ter wereld blijven mensen met Kerst als familie graag gezellig bij elkaar. In het ziekenhuis zien we een nog veel triester gevolg van de Kerstperiode. Veel bedden blijven leeg omdat er geen geld overschiet voor de ziekenhuisopname, en natuurlijk ook omdat mensen met Kerst natuurlijk niet graag in het ziekenhuis opgenomen liggen. Op de verder rustige afdelingen betekent dat een oververtegenwoordiging van de heel ernstig – vaak neurologisch – zieke patiënten die dagen te laat naar het ziekenhuis gebracht werden. Onder hen een jongen met rabiës die als een furie zijn eigen moeder gebeten heeft. Beiden liggen in isolatie. Hen wacht een pijnlijke, beangstigende dood. De overleving voor hondsdolheid, een limbische encephalitis (virale hersenontsteking) is nul, er blijft alleen palliatieve zorg over als behandelmogelijkheid.

En Rosediana, 11 jaar oud. Ze werd comateus binnengebracht met hoge koorts en epileptische aanvallen. Ze was al een week ziek maar werd pas na Kerst naar een ziekenhuis gebracht. Terugkijkend was ze in dat ziekenhuis behandeld voor een bacteriële meningitis met maar een kwart van de dosering ceftriaxon die ze nodig had. De familie kon namelijk maar een paar dagen behandelingsduur betalen, en er is toen besloten de antibiotica lager te doseren om het ‘uit te smeren’ over de rest van de week. Ik deed net fundoscopie met de AIOS kindergeneeskunde om haar het vergevorderd papil-oedeem en retina-afwijkingen te laten zien, toen ze stopte met ademen. Reanimatie was zonder succes en het meisje is onder onze handen gestorven.

Decemberkou

Mt Kilimanjaro (5895m) vanuit Moshi. Foto: Aat van der Wel
Mt Kilimanjaro (5895m) vanuit Moshi. Foto: Aat van der Wel

In Moshi wordt het steeds warmer met bijna dagelijks wel een tijdelijk verfrissende bui. Maar zoals mijn collega (met 20 jaar ervaring in de zorg voor onfortuinlijke bergsporters) het zo mooi zwartgallig kan formuleren: beneden regen, dan boven een hel. En zo zagen we vorige week een Kilimanjaro die tot net boven de boomgrens wit was. Naast onze tetanuspatient op de IC liggen momenteel twee Franse klimmers – de top wel gehaald, maar daarna onderuit gegaan met longoedeem en onderkoeling. Een van onze vrienden die toen net onder de top was (Gillman’s Point) maakte in een horizontale sneeuwstorm de wijze beslissing om naar beneden te gaan- met zwarte lippen en blauwe vingers. Ze is goed hersteld, inmiddels weer in Nederland en deze beslissing heeft misschien wel haar leven gered. De top halen is tenslotte ook maar relatief als je op vijfenhalfduizend meter besluit dat het welletjes is.

Nijmegen in Moshi

Al tientallen jaren werken onze huidige werkplekken, Kilimanjaro Christian Medical Centre en Kilimanjaro Clinical Research Institute, samen met het Radboud in Nijmegen. Ook buiten dit samenwerkingsverband om zijn er opvallend veel stadsgenoten in Moshi neergestreken, zoals Merijn, de leraar Nederlands en Mieke, een huisarts die nog onderzoek heeft gedaan op de afdeling Neurologie van het Radboud. Hebben Nijmegenaren gewoon een goede smaak? 😉

Groepsfoto onder de Nederlandse en Nijmeegse (Vierdaagse-) vlag
Groepsfoto onder de Nederlandse en Nijmeegse (Vierdaagse-) vlag

Het samenwerkingsverband heeft voor veel Tanzaniaanse dokters en onderzoekers een stage of promotieonderzoek mogelijk gemaakt in het Radboud. Omgekeerd zijn er regelmatig Nijmeegse specialisten en co-assistenten in Moshi om te leren, les te geven en op te leiden. Samen met Ben Hamel (emeritus hoogleraar uit het Radboud en voorheen Director of Postgraduate Studies hier in KCMU College) en zijn vrouw Anne-Marijke organiseerden we vorige week een “Nijmegen-borrel” waar we al deze mensen uitnodigden: van co-assistent tot hoogleraar. Op zijn Tanzaniaans kwamen bepaalde dokters na een enthousiaste RSVP niet of heel laat opdagen, maar dat hoort er nu eenmaal bij. Het was ongedwongen gezellig en werd zeer gewaardeerd door onze collega’s. We willen het volgend jaar weer doen! Een goede aanleiding om te gaan knokken voor een vierde jaar Tanzania, toch? Helpen jullie ons weer mee?

Legodokter

Werken als de Legodokter. Zowel letterlijk als figuurlijk, bedacht ik me net. Vandaag was Evelyne bij me aangesloten (ja, die van Boer Zoekt Vrouw: met Boer Wim woont ze ‘om de hoek’ in West Kilimanjaro, en Evelyne werkte hiervoor op de Spoedeisende Hulp van een Nederlands ziekenhuis). We hebben gewapend met een stapel Lego-bouwpakketten visite gelopen en de kamers afgestruind op zoek naar de wat oudere kinderen. David, de dakbeklimmende Deense ingenieur, had van de Deense Legofabriek een berg bouwdozen meegekregen. Omdat hij tijdens zijn verblijf ‘meer kapotte machines zag’ dan patienten had hij ze maar aan mij gegeven. Dat is natuurlijk prachtspeelgoed voor kinderen met milde motorische en cognitieve problemen, maar ook voor die arme zielen die lang opgenomen liggen met een dwarslaesie (traumatisch, werveltuberculose, myelitis transversa).
Bed 1 LegoBed 3 LegoBed 4 Lego

Ook in overdrachtelijke zin ben ik weer Legodokter geweest, samen met veel van mijn Oostafrikaanse collega’s. We zijn verder gaan bouwen aan onze Oostafrikaanse neurologie-opleiding, waarbij elk land een kleiner of groter steentje bijdraagt. Twee weken geleden hadden we onze tweede East African College of Neurology vergadering in Naivasha, Kenia. Drie uur ‘s nachts op pad, en 2 dagen later weer om 3 uur ‘s nachts thuis. Een paar uur rijden van Nairobi aan een bergmeer, op de plek waar ook de Soedanese vredesbesprekingen hebben plaatsgevonden. Maar wij zijn succesvoller…! Er waren 16 neurologen uit in totaal 11 landen, die de 5 landen van de East African Community vertegenwoordigden. In 2 dagen is er een concept curriculum vastgesteld, en hebben de kinderneurologen zich bij ons College aangesloten. Dat laatste is belangrijk omdat het ons als eenheid sterker maakt. Belangrijk in politieke en fundraising activiteiten om sterk te staan in de toekomst.
Om niet te vergeten dat het werk gewoon doorgaat, werd ik er midden in de nacht opgebeld door een paniekerige patient vanuit Moshi. Voordat ik kon duidelijk maken dat ik ver weg zat, begon de verbinding te haperen. Al zoekend naar ontvangst was ik het grasveld opgelopen- en besefte opeens dat ik, in mijn Hemapyjama, omringd was door verbaasde zebra’s, waterbokken en wat giraffen die een discrete afstand behielden… O ja! Het is een wildlife lodge. Mooie herinnering voor later.

Naivasha, na de vergadering. Als je goed kijkt zie je mijn nachtelijke buren in de verte.
Naivasha, na de vergadering. Als je goed kijkt zie je mijn nachtelijke buren in de verte.
Genomen vanuit de deuropening van de EEG-unit. Slaap lekker!
Genomen vanuit de deuropening van de EEG-unit. Slaap lekker!
De isolatie eh,...afdeling.
De isolatie- eh,…afdeling.

Lego is blijkbaar aanstekelijk: Op een interessante manier is men begonnen om het ziekenhuis uit te breiden. Bovenop de bouwvallige vleugel naast de EEG-kamer moet een deel van de Nieuwe Spoedeisende Hulp komen. Dit is welgeteld 3 meter van m’n EEG-kamer, waar, juist ja, de patient wordt geacht te kunnen doezelen en slapen. Er wordt geheid, geboord, gezaagd en getimmerd. Binnen verwacht ik elk moment een sloopkogel door de muur te zien zeilen. De meeste afdelingen om ons heen zijn verhuisd, maar omdat de EEG-unit een vreemde eend in de bijt is, is ze niet meegenomen in het bestemmingsplan… Oordoppen? Tenslotte, als we het toch over knutselen hebben, is er een begin gemaakt met maatregelen in geval van een Ebola-uitbraak. De half ingestorte barak waar ooit een artsensoos in gevestigd was, krijgt ‘n fris verfje en het gras is gemaaid. Verder nog niet veel nieuws aan het front: het enige beschermend materiaal is ook een soort speelgoed. Polshandschoentjes en hoesjes voor om de schoenen, verder is er nog niets. Laten we maar allemaal heel hard hopen dat het er niet op aan komt.

Het dak van KCMC

De afgelopen dagen hadden we David te gast, een Deense ingenieur die samen met collega’s van Duke University kapotte apparaten op KCMC fikste. Daar zijn er nogal veel van. Zo belandde Marco een paar weken geleden op de IC. Nee, niet liggend! Hij stond de software van de beademingsapparaten te vertalen. (De apparatuur had een simpel mechanisch probleem, maar de monitor- en softwaretekst was geheel in het Nederlands. Ietwat onhandig hier.) Op zoek naar reparatie-projecten heb ik ze gewezen op het kerkhof van haperende machines. Beland in deze krochten vonden ze ook het laddertje naar het dak van het ziekenhuis. Daar heb je het mooiste uitzicht van de wijde omtrek. Mijn collega William vertelde dat artsen daar vroeger hun afstudeerfoto’s lieten maken. Als je onderstaande foto’s ziet, weet je waarom! Toen David gisteren nog iets moest ophalen voordat hij verder reisde naar Ethiopie, ging Ida eventjes mee. Natuurlijk moest het dak rond zonsondergang ook een laatste keer verkend worden!

Kilimanjaro vanaf dak KCMC
KCRI en Kilimanjaro vanaf dak KCMC
Meru vanaf dak KCMC
Mt. Meru vanaf dak KCMC

Ida en de mini Kili

Ida pakt Kilimanjaro tussen duim en wijsvinger
Ida en de mini-Kili

Zijne Excellentie De Klein Heyendaal-Ambassadeur

Wij kregen vorige maand hoog bezoek…namelijk een gezellige delegatie van Klein Heyendaal, de basisschool van de kinderen in Nijmegen! Simon reisde met zijn familie in Tanzania rond, op zoek naar neushoorns en nog meer moois. Wat was het leuk om met lieve kaartjes overladen te worden (dankjewel Juf Maartje en haar klas, voor alle kaartjes aan oud-klasgenoot Doris!). En de Nijmeegse vlag, door Esther op de kop getikt tijdens de wandel-4-daagse, wappert binnenkort weer in onze tuin.

Simon de Ambassadeur, Willem en Steven
Simon de Ambassadeur, Willem en Steven
Allemaal bij elkaar, voor de Kilimanjaro (verstopt achter de wolken)
Allemaal bij elkaar, voor de Kilimanjaro (verstopt achter de wolken)
Op het dak van de Landrover: Sil, Willem, Pauline, Ida en Steven
Op het dak van de Landrover: Sil, Willem, Pauline, Ida en Steven

Leve de seizoenen

Boom met vallende rode bladerenEen van de dingen die ik echt mis is het voorbijgaan van de seizoenen. Daglicht dat door het jaar heen steeds anders is; de natuur die sterft en heropleeft; donkere winterochtenden en oneindige zomeravonden; vallend blad en de geur van bos in de herfst. Ik ga mijn lievelingsseizoen nu al voor de derde keer missen …

Boom volop roze bloesem… dacht ik. Maar een week geleden liet de boom op het pad naar mijn kantoor ineens een dikke laag rode bladeren vallen. De enige 10m² herfst in heel Tanzania, voor mij om doorheen te lopen. Dat geluid!

Deze week stonden – met de gebruikelijke voortvarendheid van de tropische natuur – ineens álle bomen onderweg naar het ziekenhuis in bloei. Vol met witte, roze en oranje bloesems, zo groot als je hand. Het zal niet langer dan een week duren, maar het is lente.