René de Zaadkoerier

Het tomatenplan gaat van een leien dakje: René Kleinveld, die met zijn vrouw Christine in Moshi een succulentenkwekerij heeft en met wie we inmiddels goed bevriend zijn (we hebben de eerste week in hun huis gewoond), is tijdelijk in Nederland en moet vandaag in Huissen zijn. Hij gaat langs bij Boer Koekoek en neemt het tomatenzaad mee terug.

Update. Ik had het kunnen weten: René en Robert, beide oorspronkelijk groot-stedeling maar geroepen – zij het wat rebelse – tuinders, bleken het uitstekend met elkaar te kunnen vinden. Met René’s Tanzaniaanse inventiviteit hadden Roberts kassen er vast nog gestaan: “Als het gaat om de hoogte van de kassen, dan graaf je ze toch gewoon een meter diep de grond in!” 🙂

Daadkracht

Maand 1
De eerste maand op KCMC komt tot een einde. Heb al veel geleerd en meegemaakt hier, maar in die maand ook al een hoop georganiseerd, en onderwijs gegeven. Wie zegt dat je in Afrika niets van de grond krijgt… ? Nu is het een kwestie van volhouden en uitbouwen, want misschien piep ik wel anders over een tijdje. Toch kan een gemotiveerde en leergierige groep je na zo’n korte tijd al laten zien dat ze het neurologie-onderwijs in praktijk brengen (bedside teaching en theorie- lang leve de doos plastic hersenmodellen die farmaceut Teva doneerde en werden overgevlogen door de KLM ngo ‘ Piloten zonder Grenzen’. Sluikreclame mag nu wel even !). Residents, kinderartsen en internisten weten dat ik er ben en maken er gebruik van. Gisteren kwam er nog een resident kindergeneeskunde buiten adem mijn kamer in stormen: “Doctor, doctor, we need you, we are all looking for you… three patients at the same time… come !” Wat bleek (nadat ik zo hard mogelijk mee terug was gebeend, want het was blijkbaar dringend)… ? Een hele familie op de poli, waarvan alle zonen een young-onset spierdystrofie hadden, de dochters gezond. Een van de kinderartsen had gesuggereerd dat het wel eens X-linked kon zijn, waarop de vader ter plekke zijn vrouw wilde verstoten omdat zij hem zieke kinderen gaf. Ik kreeg 3 dossiers in handen geduwd en mocht het eventjes in goede banen leiden. Met mijn non-existente kennis van het Kiswahili. Uiteindelijk hebben we op de onderzoekskamer, (waar alle residents, kinderartsen en professor Olomi zelf waren komen kijken: net ramptoeristen) het hele neurologisch onderzoek gedaan (Gowers/Trendelenburg/kuit-pseudohypertrofie), een kort college over Duchenne en Becker, en uitleg over het gedrag van de genmutatie. In de tussentijd was vader zo onder de indruk van dit spektakel dat hij gekalmeerd leek en zijn zoons waarachtig weer de moeite waard vond. Zal mij benieuwen hoe lang dat gaat duren. Zo krijg ik er een hele familie bij op mijn poli, al zal het waarschijnlijk bij 1 bezoek moeten blijven om op comorbiditeit te screenen, voorzichtig het verhaal van genetic counseling op te pakken en paramedische zorg te regelen. Meer kun je hier eenvoudigweg niet doen, maar het verschaffen van goede uitleg en benutten van de zorg die wel beschikbaar is, helpt ook. Ik heb bijvoorbeeld nog nooit zulke goede en toegewijde ergotherapeuten aan het werk gezien- en dat met zo weinig middelen.
Grand Rounds
De Grand Rounds, de Grote Visite die wekelijks in academische ziekenhuizen plaatsvindt en -heel- lang, leuk en leerzaam kan zijn, hebben een aantal jaar geleden opgehouden te bestaan op de Kinderafdeling. Op andere afdelingen van KCMC worden ze nog wel gehouden, maar staan zwaar onder druk van geld- en personeelsgebrek. Onderwijs gaat niet altijd voor. Met ingang van vorige week hebben we er op mijn voorstel weer eentje gehouden. Zowel artsen als verpleegkundigen vormden een groep van meer dan 30 man, dus bijna te veel voor 1 patientenzaaltje. En allemaal kwamen ze na afloop met dezelfde feedback: ‘ dit hebben we gemist, dus ga zo door !’ De neonatale afdeling leent zich minder voor dit soort visites, maar hoort er natuurlijk wel helemaal bij. Voor deze afdeling hebben we een soort papieren visite bedacht, waarna we selectief een aantal kinderen zullen bekijken als hun toestand zich hiervoor leent: The Little Grand Round is hij gedoopt. Nu maar eens kijken of die net zo succesvol zal worden.
Nieuwsbrief
Verder hebben we de Newsletter nieuw leven ingeblazen op verzoek van het hoofd van de afdeling. Zij gaf aan dat deze nieuwsbrief de afdeling altijd een beetje bij elkaar hield door informatieverstrekking, maar dat hij al een tijdje niet meer werd geschreven. Op verzoek kreeg ik de meest recente als voorbeeld: 1998… En ook dat is een leuk en haalbaar project. Twee van de kinderartsen in spe gaan er met ‘n voorzetje mee aan de slag.
EEG
Ook de EEG-kamer is open ! Er staat een prima digitaal apparaat, al zat alles onder een letterlijk adembenemende laag stof. Jaren nauwelijks gebruikt, want niemand wist meer hoe dat allemaal werkte. De Duits-Keniaanse kinderneuroloog die jaren geleden is vertrokken heeft gelukkig ook een aantal nuttige EEG-atlassen achtergelaten, zodat het in potentie een complete en bruikbare unit is. Zowel de volwassenafdeling als de kinderafdeling heeft een grote behoefte aan EEGs, dus ik neem dit stukje KNF op me. Komt het toch nog goed uit dat ik daar niet weg te slaan was tijdens mijn opleiding…; ) ! De verpleegkundigen die het apparaat kunnen bedienen zijn inmiddels beiden ander werk gaan doen en zullen moeten teruggehaald worden- als ze dat nog willen tenminste. Zo niet, dan zullen we vragen of ze een nieuwe generatie willen opleiden. In de tussentijd hopen we de EEG-service weer in de lucht te krijgen. De bedoeling is dat we 1 of 2 van de internisten en kinderartsen met interesse in neurologie trainen in klinische maar ook KNF-aspecten en zij na 2 jaar deze service kunnen voortzetten.
Verdiepingsstage
En, lest best, als ik 1 van de internisten en 1 van de kinderartsen in staat zou kunnen stellen om een korte verdiepingsstage (1-2 maanden) neurologie/KNF in het Radboud zou kunnen laten volgen, zou dat natuurlijk geweldig zijn. Er bestaat al jaren een ziekenhuisbreed ondersteuningsprogramma vanuit het Radboud aan KCMC, dat allerlei andere afdelingen op eendere wijze ondersteunt. Pathologie, Radiologie, Anesthesie, Orthopedie, enzovoorts. Het enige nadeel is dat ik ‘net kom kijken’ (vele onderdelen lopen al jaren en staan ook in het volgende meerjarenplan van samenwerking dat binnenkort van kracht wordt), en dat neurologie hier natuurlijk een niet-bestaand specialisme is ! Maar dat neemt niet weg dat er hier grote behoefte is aan neurologische expertise en er anders bijvoorbeeld EEG-faciliteiten zijn, die niet worden gebruikt omdat niemand ertoe opgeleid is. Zonde toch! Ik hoop daarvoor een lans te kunnen breken terwijl ik hier werk, en zou het een prachtig resultaat vinden als dat mogelijk gemaakt werd. Of dat kan is een kwestie van volhouden (lees: enig drammen) aan mijn kant, maar te meer van politiek aan de KCMC-kant. En die kan ondoorgrondelijk zijn. Afwachten dus maar. Pole pole !

Open Source Tomaten

Geweldig! Robert Koekoek reageerde per omgaande op mijn vraag om tomatenzaad. Het zaad ligt bij hem op de plank, en als het niet dit of volgend jaar de grond in gaat, verliest het zijn kiemkracht en is vier jaar vermeerderen voor niets geweest. Zoals ik eerder blogde moest hij stoppen met zijn tomatenverbouw omdat bij zijn tuinderij in de Ooij geen kasjes meer mogen staan.

De meeste (tomaten- en andere) zaden die je koopt zijn hybride, wat betekent dat de vruchten die ze geven ‘steriel’ zijn: het zaad eruit kan je niet opnieuw zaaien om ze te vermeerderen. Dit doet de veredelaar uiteraard om zijn investering te beschermen. Dit geldt echter niet voor de soorten die Boer Koekoek heeft veredeld, die zijn vrij te vermeerderen. Vandaar dat ik hem in mijn mail verzekerde dat ik het zaad alleen voor eigen consumptie zou gebruiken, en niet zou verspreiden.

Des te leuker is het daarom dat hij schrijft: “Jullie kunnen de zaden daar weer verspreiden, wordt de wereld toch leuker en lekkerder.” Open Source Tomaten!

Boer Koekoeks tomaten

Zoals ik eerder schreef houden we allemaal van smakelijk eten. Over de aanvoer van vers fruit hebben we niets te klagen: mango’s in drie soorten, papaya’s, twee soorten passievrucht, sinaasappels, ananassen, allerlei soorten avocado’s, en vooral heel veel bananen. Alles is in overvloed langs de weg te koop. Voor ons huis staat een grote mangoboom, die als het goed is eind december vol zal hangen, en de tuinman heeft naast de moestuin sinaasappel- en citroenboompjes aangeplant – al zullen die nog wel een paar jaar nodig hebben voor die vrucht dragen.

Qua groente komen we er bekaaider af. Groente is volop verkrijgbaar maar de variatie is klein. Een Nederlandse tuinder die hier al twintig jaar woont vertelde me dat Tanzaniaanse boeren heel behoudend zijn in hun teelt. Dat is vooral te merken aan de tomaten: die zijn overal te koop – het lijkt wel of elke boer ze verbouwt – maar allemaal van hetzelfde ras. De smaak is niet slecht, maar omdat het lijkt alsof ze allemaal van één plant komen, worden ze al gauw saai. Noem me een culinaire snob, maar ik had in Nederland precies hetzelfde bij de zogenaamde “smaaktomaat”: die ging me ook echt de keel uithangen.

Ik denk dat ik (en eigenlijk iedereen in het gezin) zo gewend ben geraakt aan de natuurlijke afwisseling in smaken die je proeft als je versproducten nooit in de supermarkt koopt,  dat we gewoon niet houden van dingen die twee keer hetzelfde smaken. En dat is hier lastig.

Maar deze week viel me ineens iets in: twee zomers lang (2008/9?) verkocht Boer Koekoek iedere week de meest ongelofelijke tomaten. Hij had verschillende ‘vergeten rassen’ opnieuw opgekweekt en verkocht het resultaat in zijn winkeltje op de Hertogstraat in Nijmegen. Op gegeven moment had hij zelfs een variant van de onovertroffen ‘Cuor di Bue’. Ik kwam iedere week met tassen vol thuis. Jee wat hebben we die zomers een lekkere pasta’s gegeten …

Maar het jaar erna was de pret ineens over: Robert Koekoek moest van de gemeente Nijmegen zijn kasjes weghalen. Ze stonden in de Ooijpolder, en vanuit landschappelijk oogpunt was dat niet wenselijk. Er is nog lang over gestreden, met petities, een burgerinitiatief en zelfs vragen in de Tweede Kamer – de tuinderij ligt pal buiten de stad die tevens zijn afzetgebied is, hoe duurzaam wil je het hebben? – maar het mocht allemaal niet baten, einde van de tomaten.

Enfin, eergisteren heb ik de stoute schoenen aangedaan en Robert en Helen Koekoek deze mail gestuurd:

Als de grootste fans ooit  van jouw tomaten hebben wij een vrijpostige vraag: zouden wij wat van jouw tomatenzaad kunnen krijgen?

De situatie is: we kunnen hier in Tanzania maar 1 soort tomaten krijgen. Model ‘pomodori’ maar vrij smakeloos. En dat terwijl we beschikken over:
– warm weer het jaar rond: tegen de 20 graden in de winter, oplopend tot 30-35 graden mid-zomer in december
– zon: zelfs als het bewolkt is, is het hier nog behoorlijk zonnig …
– water: we zitten in de foothills van de Kilimanjaro, zuiver water wordt in overvloed uit bronnen opgepompt
– menskracht: we hebben vier dagen per week een fantastische tuinman
– grond: ons huis staat op een halve hectare oude vulkanische grond die zo vruchtbaar is dat een stok die je erin zet binnen de kortste keren uitgroeit tot een boom

Voor de duidelijkheid: het gaat ons alleen om eigen consumptie. Ik garandeer je dat we geen zaden zullen verspreiden. We zullen regelmatig foto’s maken van onze tomatentuin, zodat je de vorderingen op onze blog kunt volgen, uiteraard met bronvermelding.

En mocht het nou heel succesvol blijken, dan openen we alsnog “Boer Koekoeks Tanzania Branch” 🙂

Eerste schooldag

Nu begint het echt! We hebben zojuist de vier oudste kinderen naar hun klaslokalen op ISM gebracht.

Ida zit in P6 (P = primary) bij Mr. Scott, een leuke jonge ‘echte’ Brit bij wie Ida het vermoedelijk erg goed naar haar zin zal hebben. Willem zit in P4 en Doris in P3, beide bij Miss Jann (de klassen beslaan steeds twee schooljaren: P1/P2, P3/P4, P5/6). Jann is geboren in Zimbabwe, en is al meer dan dertig jaar juf in allerlei landen. We ontmoetten haar bij de laatste hash en mochten haar onmiddellijk, een heerlijk mens. Ze stelde Willem en Doris meteen op hun gemak. Hugo zit in P1 bij Miss Nina, de moeder van Frazer. Frazer zit bij Willem in de klas en woont verderop in de straat. Zijn zus Annie is van Ida’s leeftijd, en de kinderen zijn al een paar keer bij elkaar wezen spelen. Steven en Vicky blijven thuis bij Mama Halima.

Ook al is niet alles nieuw, toch is het een hele grote stap: een nieuwe school, een nieuwe klas en ineens ook alles in het Engels. Vreemd te bedenken dat Hugo niet in het Nederlands maar vanaf het begin in het Engels zal leren lezen en schrijven.

Als we over de prachtige ISM-campus naar de hoofduitgang lopen feliciteren Marieke en ik elkaar met Marek die vandaag 17 wordt. We vinden het jammer dat hij vandaag niet hier ook begint. We hadden hem graag in D1 zien instromen, het eerste jaar van de tweejarige IB-opleiding die gelijk staat aan 5- en 6 VWO. Dit uitdagende internationale klimaat zou geknipt voor hem zijn geweest, maar natuurlijk gaat ‘ie het ook geweldig doen op het Jordan in Zeist, zijn huidige school! Alas, ik ga Marek straks maar eens uit zijn bed bellen; ik gok dat ik daar nog tot na de middag de tijd voor heb 🙂

Bij de hoofduitgang van de campus, als we Lema Road oversteken om naar ons werk te gaan, bevestigt Mt. Kibo (de hoogste Kilimanjaro-top die boven Moshi uittorent; sneeuwwit, tegen een strakblauwe hemel) nog maar eens dat dit de plek is waar we moeten zijn. We wisselen een grote grijns uit. Voor ons begint het werk hier nu ook echt. Ik spring op de fiets naar KCRI, en Marieke rent naar KCMC.