Twee voorbeelden van kleinschalige (dus geen Apple computers voor studenten die hun collegegeld nauwelijks kunnen ophoesten) liefdadigheid. Beslist met de beste bedoelingen — je ziet de breiende omaatjes voor je, bij het haardvuur ergens rond de Poolcirkel — maar wat kan het op je lachspieren werken. Vanmorgen werd er op de neonatologie een enorme koffer afgeleverd, afkomstig van de Noorse Kerk. Uitsluitend dubbelgebreide wollen mutsen, wanten, sokken en wollen ondergoed. De thermometer wijst nu 33 graden aan.
Een paar weken geleden kreeg een Amerikaanse collega een doos met ‘pillow case dresses’, opgestuurd vanuit de Mid-West van de Verenigde Staten. Een groep huisvrouwen had van kussenslopen een grote stapel jurkjes gemaakt, voor de Afrikaanse kindertjes. Een extra zoom opentornen, twee lintjes erdoor en je hebt een jurk. Maar de meisjes hier lopen rond in baljurkjes, prachtig gesneden en door een plaatselijke naaister gemaakt. Hoe arm mensen ook zijn, er is veel aandacht voor het uiterlijk. Toch heeft mijn collega de jurkjes uitgedeeld aan haar poli-bezoekers, die ze waarschijnlijk zullen gebruiken als … kussensloop!
10yr Anniversary Kilimanjaro Dirt Road Hash
De hash dit weekend vertrok vanaf Snow Cap cottages, op 2050m hoogte aan de ‘achterkant’ van de Kili (zie de kaart).
De twee uur durende tocht ernaartoe, een halve cirkel om de Kilimanjaro, bracht fantastische uitzichten, zowel op Kili en Mawenzi als op de eindeloze savanne van de Tsavo in Kenia.
Het was een onverwacht genot om letterlijk de hitte en droogte van Moshi te ontstijgen, en het voor het eerst in 8 maanden koud te hebben. Onder het witte licht van de volle maan leken de ijzeren daken van de lodge wel besneeuwd, en de droge heldere lucht voelde aan als vrieskou. Wat een cadeautje! (Op zeker moment ontdek je wel dat er iets niet klopt, bijvoorbeeld dat je om middernacht nog op blote voeten in je sandalen loopt.)
De ochtend voorafgaand aan de hash zijn we met de Land Rover zover de berg op gereden (‘getractord’ is misschien het betere woord:
mét differentiaalvergrendeling in lage gearing) dat we niet verder konden, en van daar uit een paar kilometer verder gelopen.
De top van de Kili leek dichtbij genoeg om hem met een straf wandelingetje even te kunnen meepikken. In werkelijkheid lag hij nog 3500m boven ons …
Pas toen we in de middag de hash gingen lopen, die helemaal niet omhoog ging en daardoor veel minder spectaculair was dan onze eigen tocht, kregen we door we dat we die ochtend vér het duurbetaalde Kilimanjaro National Park waren binnengedrongen …
Doris 8
We hebben Doris’ achtste verjaardag uitbundig gevierd. Met alle gasten EN EEN BAND op de geleende schoolbus van ISM. Een rondje om de Clocktower Roundabout, waar bruiloften ook altijd stoppen voor een Dans op de Rotonde. Het was de heetste dag die we hier tot nog toe hebben meegemaakt: 36° — in mooi contrast met Doris’ geboorte, terwijl buiten de sneeuw naar beneden warrelde — maar dat weerhield niemand van een voetbaltoernooitje in de tuin.
Inter-house swimming gala
De school hield een paar weken geleden het “Inter-house Swimming Gala”, een zwemcompetitie waarbij net als bij de atletiekwedstrijden de drie houses tegen elkaar uitkomen. Alle leerlingen van de lagere school zwommen (of dobberden in het geval van sommige kleuters) een aantal races voor hun house. Er kon ingeschreven worden op school-, borst-, rug- en/of vlinderslag, en de beste zwemmers kwamen uit in de afsluitende estafetterace. Mawenzi House won met een nipte voorsprong op Kibo House, waar Ida en Willem bij horen. Meru House werd derde, ondanks de drie 2e plaatsen en een 3e plaats die Hugo voor zijn huis in de wacht sleepte!
Dit uit Kenia geïmporteerde doosje kauwgum kwamen Ida en ik tegen in het snoepschap van de supermarkt. Een beetje over de datum, maar dat mag de pret niet drukken. Obama’s herverkiezing is, tot grote vreugde van veel Oost-Afrikanen, toch al een feit.
Lieve Ida, Willem, Doris, Hugo, Steven en Vicky !
Nog maar 3 dagen en ik ben weer bij jullie ! Het is wel mooi hier hoor, aan de voet van de prachtige Tafelberg in Kaapstad, maar geef mij maar ons huisje in Moshi met uitzicht op de nog veel mooiere Kilimanjaro ! Dat is trouwens ook een tafelberg, maar dan 5 keer zo hoog en met sneeuw. Vergelijk de plaatjes maar eens. In Zuid-Afrika is het stukken kouder dan in Tanzania; het voelt een beetje als een Nederlandse zomer.
Op het congres zouden jullie je ogen uitkijken. Allerlei snorrebaarden, klederdrachten, hoofddeksels, kapsels en accenten die je in Tanzania niet tegenkomt.
Het is dan ook een ‘Panafrican Meeting’, wat betekent dat er mensen zijn die wel 20 verschillende Afrikaanse landen vertegenwoordigen. We vergaderen over de behandeling van kinderen met neurologische problemen, cerebral palsy noemen ze het ook wel in deze vergadering. Vanwege zuurstofgebrek, hersenvliesontsteking of bijvoorbeeld malaria komt dat bij Afrikaanse kinderen veel voor. Families hebben dan vaak ook nog eens geen geld voor de goede medicijnen, of voor een rolstoel. Moeders en oma’s dragen de kinderen dan maar op hun rug overal heen. Verder worden ze soms gewoon weggestopt in een schuurtje op het erf en nauwelijks te eten gegeven door hun vader en moeder. Die denken namelijk nogal eens dat die kindertjes behekst zijn, of bezeten door kwade geesten. Erg he?
Op deze bijeenkomst proberen we een plan te bedenken zodat die Afrikaanse kinderen met cerebral palsy beter verzorgd kunnen worden. En in Afrika is de helft van alle mensen, net als jullie zessen, onder de 12 jaar. In Westerse landen zijn veel meer oudere mensen dan kinderen, omdat ze gemiddeld langer leven dan Afrikanen. Ze zijn namelijk rijker, kunnen beter eten kopen, wonen in goede huizen, zijn ingeënt tegen ziekten en gaan als ze ziek zijn naar moderne ziekenhuizen.
Er zijn in Tanzania 2 neurologen, en ik ‘doe’ de meeste kinderen. Daarom vroeg de internationale kinderneurologievereniging (ICNA) vorig jaar of ik Tanzania wilde vertegenwoordigen op het congres. Dat vond ik een leuke primeur (primeur betekent iets dat voor het eerst plaats vindt). Zeker omdat de Wereldfederatie Neurologie (WFN) Tanzania heeft aangewezen als een van de 2 landen waar de komende jaren een opleiding Neurologie moet komen. En over hoe cerebral palsy-zorg is geregeld in Noord-Tanzania en Dar es Salaam weet ik inmiddels; over de rest van het land wist ik dat niet, maar het blijkt er simpelweg ook niet echt te zijn! Op deze vergadering beschrijft elk land hoe het plaatselijk zit.
Jullie vonden het echt helemaal niks dat ik naar Zuid-Afrika ging. Ida: “Mam, waarom maak je niet gewoon een Power Point presentatie, en stuur je iemand anders naar Kaapstad?” Ik heb jullie ook een miljoen keer liever dan Kaapstad hoor, en ik heb dikke vette heimwee naar jullie allemaal.
Maar dit was te belangrijk om te missen, want het is weer een kleine bijdrage aan de gezondheidszorg van jullie huidige land.
Voor je ‘t weet sta ik dinsdagavond weer thuis voor jullie neus alsof er niets gebeurd is: “Huiswerk af? Tanden poetsen! Pyjama’s aan!”
Heeeel veeeel knuffels en zoentjes aan Papa, Opa en Oma!
Mama
FGM
Vandaag, 6 februari, is Awareness Day for Female Genital Mutilation. Wist jij dat ? Ik niet. Tot vanmorgen vroeg, na de wekelijkse Clinical Conference waar de voltallige ziekenhuisstaf aanwezig is. Een eerstejaars geneeskunde, een Sji’itische Tanzaniaanse, nota bene zelf volledig in verhullende kleding, vroeg aandacht voor het reusachtige gezondheids- en maatschappelijke probleem van vrouwenbesnijdenis. Als meisjes de geslachtsrijpe leeftijd van 12, 13 bereiken vindt nog vaak rituele besnijdenis plaats. Deze ingreep loopt uiteen van het verwijderen van de gehele clitoris tot en met bijna volledig overhechten van de labia majora waarbij een klein gaatje overblijft om door te plassen. Je moet je eens voorstellen wat voor afschuwelijke problemen dit op korte termijn (bloedingen, infectie) en op lange termijn geeft (fistelvorming, gecompliceerde bevallingen met rampzalige gevolgen voor moeder en kind, urineweginfecties). Hier in Oost-Afrika is dit van oudsher een van de initiatierituelen van de jonge vrouw. In Somalische meisjes: 95 %; Ethiopische 80%. Schokkend hoge percentages. Het is 2013 ! Zestien procent van Tanzaniaanse meisjes (landelijk gemiddelde) is besneden, maar dat loopt uiteen van vrijwel niets in het midden en zuiden van het land, tot 80% in de noordelijke provincies Manyara en Arusha (hier ligt ook de Masai Steppe). Al is het wettelijk verboden en staat er een geldboete op (omgerekend ongeveer 180 euro), wordt er nauwelijks ingegrepen in de zeldzame gevallen van officiele aangifte. De druk vanuit de gemeenschap, de positie van de vrouw en het taboe op de problemen verklaren dit. Ik heb in KCMC al meerdere volwassen vrouwen en jonge meisjes gezien die besneden bleken te zijn, en opeens was er een verklaring voor die terugkerende urineweginfecties waarmee ze opgenomen waren. Op het neurologisch spreekuur zag ik in de beginmaanden op KCMC bijvoorbeeld een pubermeisje dat al maandenlang zo’n pijn in haar benen had dat ze niet meer kon lopen of staan. Of ik dat neurologisch even na kon kijken. Inderdaad was ze niet tot lopen te krijgen, liet ze zich door haar benen zakken en werd op de onderzoeksbank neergelegd. Formeel waren er toen geen neurologische afwijkingen, maar had ze een zeer pijnlijke beperking van het uiteen bewegen van haar benen. Ze hield ze bij voorkeur stijf tegen elkaar. Raad maar wat de oorzaak bleek.
Gewoon een dinsdag
Na een korte nacht ben ik enigszins brak begonnen met het afnemen van het neuro-anatomieproefwerk voor de kinderartsen in opleiding: een carrousel langs genummerde plastic anatomiepreparaten en -atlassen in hun eigen artsenkamer. De beste wint een van de reflexhamertjes die mijn Nijmeegse neurologiecollega’s beschikbaar hadden gesteld.
Ook voor mij, als in Nederland opgeleide specialist, geldt een nascholingsverplichting. Ik moet mij daarvoor – vanaf de andere kant van de wereld – in de vreemdste bochten wringen. Gisterenavond heb ik 4,5 uur doorgebracht om een online nationale neurologietoets te maken. Ongeveer zittend bovenop de dongle die het internetverkeer moest garanderen (hoe dichterbij, des te beter de verbinding — Zwets en ik zitten dus vaker onder het bureau te werken dan eraan) heb ik per aangeklikt antwoord minuten geduld opgebracht. En was ik om 1 uur ‘s nachts pas bij vraag 100 …
Op de afdeling kindergeneeskunde zijn er wat ontregelende factoren geweest die het aantal opnames hebben opgedreven. Zo is er een volledige familie uit Arusha in isolatie geweest op de helft van de kinderafdeling, omdat er een verdenking op SARS bestond. Later bleek dit een miliaire tuberculose te zijn geweest bij meerdere familieleden, en werd de isolatie weer opgeheven. Inmiddels lagen op de andere helft van de afdeling de kinderen tot op de gang en in de badkamers. Zo ergerde ik me net weer aan een verkeerd medicatieformulier op het klembord aan het voeteneinde van een bed … totdat ik beter keek en zag dat het bed door 2 kinderen werd gebruikt. Eentje met de voeten aan het hoofdeinde, en de andere andersom. Te weinig bedden …
Verder kwam ik net toevallig Mariki tegen (de jongen met het Stiff Person Syndrome). Bij hem was net eindelijk de femurschroef verwijderd die zijn gebroken been op z’n plek hield. Zijn spierklachten zijn stukken minder op Diazepam en Baclofen. Maar van pure verrassing en opwinding schoot hij meteen in een gegeneraliseerd spasme. Auauauau…
Juf
Capaciteitsopbouw. Een gangbare term in dit deel van de wereld die in alle sectoren gebezigd wordt. Ik krijg er inmiddels acute jeuk van, maar het blijft een hoeksteen van internationale hulpverlening. Afgezien van klinische zorg en de EEG’s is kennisoverdracht mijn belangrijkste taak.
De Tanzaniaanse onderwijsmethodes zijn, zo is mij ooit verteld, te vergelijken met die in Nederland in de jaren zeventig. Weinig interactief en een 1-richtingsverkeer van theorie, los van praktijk. Ook inhoudelijk zijn er nogal eens verouderde opvattingen. Zo heb ik in allerijl het lesmateriaal over EEG’s nog gekuist (‘Het onderscheidend vermogen van EEG in schizofrenie, depressie en manie’ … Delete!) Onder meer dankzij buitenlandse initiatieven is het geneeskunde-onderwijs wel voortdurend aan het moderniseren.
Niet alle maatregelen passen even goed in de cultuur. Een multinationaal onderwijsprogramma, gefinancierd door de Amerikaanse overheid en een overbekende fabrikant, heeft bijvoorbeeld alle eerstejaars geneeskunde een iPad verschaft. Klinkt nobel. Maar software en onderdelen voor dit westerse lifestyle accessoire zijn onbetaalbaar of überhaupt niet te verkrijgen op dit continent. Voor veel geneeskundestudenten zijn de paar tientjes examengeld al een vermogen. Een illustratie van goedbedoelde initiatieven die niet in deze maatschappij passen.
Ik heb een bonte verzameling toehoorders: de artsen in opleiding tot specialist, de co-assistenten en de meeste jaren geneeskundestudenten heb ik inmiddels lesgegeven over uiteenlopende onderwerpen in de neurologie. Daarbij komen nu fysiotherapie, ergotherapie, verpleegkunde en de AMO’s. De Assistant Medical Officers vormen overal in Afrika een belangrijke ondersteuning van het artsenbestand. Ze zijn enigszins vergelijkbaar met de Physician Assistants in Nederland, paramedici met uitgebreidere bevoegdheden op een specifiek medisch vlak. Het verschil is dat de AMO’s geneeskunde in de volle breedte uitoefenen (inclusief chirurgie) en vaak het enig hoger opgeleid personeel in een plaatselijk ziekenhuis zijn.
De aanvankelijk schuwe en nederige houding van de studenten was wennen, maar bleek soms bedrieglijk te zijn. Ze zijn vaak oprecht geïnteresseerd in neurologische onderwerpen en vragen me het hemd van het lijf. Deze week gaf ik de eerstejaars neurofysiologie-colleges over bewustzijn en slaap. Erna moest ik me losweken omdat de vragen maar bleven komen. “Hoe zit het dan met slaapwandelen? En met bedplassen? En wat zijn dromen nou eigenlijk precies?”
Leslokaties? Even exotisch. Zo is er de officiële KCMC-aula met jaren ’70 harde houten klapbankjes, waar tijdens de wekelijkse wetenschappelijke bijeenkomst standaard iemand op het dak staat te vegen, of besluit de klopboor ter hand te nemen. Dan natuurlijk de overdrachtszaal met dagelijks adembenemend uitzicht op de Kilimanjaro-kraterrand – mijn favoriet! Ook is er een leszaal op de afdeling urologie, waar je belandt als je om patiëntenbedden en katheterzakken heen slalomt. Absolute winnaar vind ik de fysiotherapie-opleiding (enige in Tanzania en een van de zeer weinige in Oost-Afrika) waar voorin de klas, precies boven de juf dus, een gefossiliseerd vleermuislijkje aan het plafond hangt, tussen de spinnen die hij niet meer slaagde te vangen.
Peponi (bis)
We vieren de Kerstvakantie in Peponi, een paradijsje aan de kust tussen Tanga en Pangani. We kampeerden hier eerder aan het einde van het eerste schoolkwartaal. Jean, een Zuidafrikaan met wie we bevriend raakten, 
maakte toen in het zwembad het geniale filmpje Peponi Beach Somersaults waarin zijn dochter Jasmine en Willem, Hugo en Ida figureren.
In het Sinterklaasweekend logeerden we bij Jean en zijn vrouw Jo in Arusha. Helaas zijn ze dit keer net weg wanneer wij aankomen. Maar misschien komt mijn neef Roberto langs — als hij Olivia zo ver krijgt om in een tent te slapen. Italiaanse vrouwen …
In ieder geval verwachten we na de Kerst Jan Harm en Caroline met hun kinderen Jelte en Merel, met wie onze kinderen dikke vrienden zijn.
Wie toe is aan een career switch: eigenaren Denys en Gilly zijn de 70 voorbij en willen met pensioen, dus dit paradijsje is te koop!
Vermeerderd!
Vanmiddag met Willem het gefermenteerde tomatenzaad uitgespoeld en te drogen gelegd.
Van veel variëteiten hebben we zeker 100 zaadjes geoogst, van sommige maar een paar. René heeft op zijn tuinderij nog veel meer geoogst. Na de vakantie gaan we de balans opmaken, maar het eerste doel is gehaald: de vergeten rassen van Boer Koekoek zijn vermeerderd!
